BA KÍCH

1. Tên khoa học: Morinda officinalis How.

2. Họ: Cà phê - Rubiaceae.

3. Tên khác:

Dây ruột gà, ba kích thiên, liên châu ba kích, chẩu phóng xì, sáy cáy (Thái), thau tày cáy (Tày), chồi hoàng kim, chày kiàng đòi (Dao).

4. Mô tả thực vật:

Dây leo, sống nhiều năm, thân non màu tím, có lông, cành non có cạnh. Lá mọc đối, cứng nhọn, hình ngọn giáo thuôn dài 6-14cm, rộng 2,5-6cm, lúc non màu xanh, có lông dài ở mặt dưới, sau đó ít lông và có màu trắng mốc; lá kèm hình ống. Hoa nhỏ, màu trắng sau hơi vàng, 2-10 cánh hoa, 4 nhị, mọc thành cụm ở kẽ lá, đầu cành. Quả tròn, khi chín màu đỏ. Tránh nhầm với cây ba kích lông (M. cochinchinensis DC.) và cây mặt quỷ (M. villosa Hook.).

Mùa hoa: tháng 5-6, mùa quả: tháng 7-10.

5. Phân bố:

Cây mọc hoang ở vùng rừng thứ sinh, trung du và miền núi các tỉnh phía Bắc, dưới tán một số kiểu rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh,nay trở nên thứ sinh gồm cây bụi và dây leo chằng chịt hoặc ở bờ nương rẫy. Độ cao phân bố khoảng 100m so với mặt biển. Càng lên cao cây càng thưa dần, đến độ cao khoảng 100m thì hầu như hiếm gặp. Có nhiều nhất ở cá tỉnh Quảng Ninh, Phú Thọ, Hoà Bình, Hà Giang, Lạng Sơn.

6. Kỹ thuật trồng:

Phải có giàn trồng, cây cách cây 80 phân, luống cách luống 1m. Mỗi hốc cây đầu tư 3 đến 4 cân phân chuồng đã oai mục và 1 lạng phân lân. Hai loại phân này đem ủ một tháng trước khi trồng, và phải trộn đất kín phân, không được để rễ cây tiếp xúc trực tiếp sẽ bị nhiễm mặn, không phát triển tốt… 

Ba kích ưa sáng, ưa ẩm và chịu bóng, mọc trên đất feralit đỏ vàng, có lượng mùn ở mức trung bình, tơi xốp và hơi chua, nhiệt độ không khí trung bình năm khoảng 21-23oC.

Trồng bằng rễ, cành bánh tẻ hay gieo ươm bằng hạt.

Vào khoảng tháng 3-4, khi thời tiết ấm dần, chọn những cành bánh tẻ ở cây Ba kích sống khoẻ, chặt thành từng đoạn 20-30cm, mỗi đoạn có 2-4 mắt. Có thể đem trồng ngay hoặc giâm và vườn ươm cho đến khi nảy mầm, ra rễ mới đem trồng.

Chọn các ruộng cao sát chân núi hay đất nương rẫy đã phát quang, đất còn màu mỡ, luon ẩm. Cuốc sâu, để ải, làm nhỏ đất, đánh luống cao 20-30cm, rộng 40cm nếu trồng thành 1 hàng hoặc rộng hơn nếu trồng thành 2 hàng. Trên luống cuốc thành các hố sâu 15cm, cách nhau 60cm (trồng được khoảng 30.000 khóm/ha). Bón lót phân chuồng mục (10 tấn/ha), trộn đều. Không dùng phân tươi vì có thể làm thối rễ. Mặc dù Ba kích là cây ưa sáng nhưng ở thời kỳ mới trồng, cây lại ưa bóng. Vì vậy cần làm giàn che cho từng luống, cao 0,7-1m, ở trên che bằng phên hay cỏ tranh, để lượng ánh sáng lọt qua khoảng 50%.

Thời gian trồng thích hợp từ tháng 3-4. Hom giống cắt xong đem xử lý ngay, mỗi hốc 2-3 hom. Hom đặt nghiêng lấp đất chặt chỉ để hở 1-3cm. Nếu khong có giàn che, đặt xong phải phủ ngay bằng cây tế, guột hoặc rác. Thường xuyên tưới nước, giữ cho đất ẩm. Hom nảy mầm sau 10-15 ngày, tỷ lệ khoảng 60%.

Ba kích sinh trưởng  nhanh, chỉ sau 6-7 tháng trồng đã có thể vượt lên trên giàn che, vươn lên sống trong điều kiện chiếu sáng hoàn toàn. Lúc này cần làm giá thể cho cây. Mỗi năm chỉ cần làm cỏ và vun xới 1 lần. Vào thời kỳ hạn hán cần tưới thêm nước.

7. Thu hái chế biến:

Ba kích trồng được 3 năm có thể thu hoạch. Năng suất dược liệu là rễ phụ thuộc vào số năm trồng. Thông thường để nhiều năm, năng suất càng cao. Thời gian thu hoạch thường vào tháng 10-11. Cũng có thể vào mùa xuân để tận dụng lấy giống trồng ngay.

Dùng cuốc đào rộng xung quanh gốc, lấy toàn bộ rễ, rửa sạch đất cát. Phơi nắng liền 6-7 ngày, sau đập nhẹ làm bẹt phần thịt rễ, tránh đập mạnh làm nát rễ. Sau đó lại phơi đến khô. Cắt thành từng đoạn dài 10cm, rút bỏ lõi, đựng trong bao cói. Để nơi khô ráo, thoáng gió, cần phải xông lưu huỳnh ngay trong kho để tránh mốc mọt.

8. Bộ phận dùng:

Rễ phơi hay sấy khô của cây Ba kích (Morinda officinalis How.), họ Cà phê (Rubiaceae).

Bành Thanh Hùng, Sưu tầm.

Tra cứu Động vật - Thực vật

Ứng dụng cung cấp thông tin chi tiết từng loài về dược liệu, động vật, thực vật, cổ thụ.

.:: Tổng số truy cập ::.



Đang truy cập:
16
Hôm nay:
563
Tuần này:
563
Tháng này:
13346
Năm 2024:
391619

Tin tức trong tháng:3
Tin tức trong năm 2024:29