Mô tả: Cây bụi nhỏ cao 0,5-1m. Lá mọc so le, kép lông chim chẵn, mang 2-4 đôi lá chét hình trứng ngược. Hoa màu vàng mọc ở nách lá, thường xếp 1-3 cái không đều nhau. Quả đậu dài và hẹp, chứa nhiều hạt màu nâu nhạt, tựa như viên đá lửa. Mùa hoa tháng 6-8.

Bộ phận dùng: Hạt và lá.

Phân bố, sinh thái: Loài liên nhiệt đới, mọc hoang ở bờ ruộng, bãi cỏ, ven các đường đi. Có thể trồng dễ dàng bằng hạt. Thu hái quả vào cuối mùa thu, phơi khô, đập lấy hạt. Còn lá thì dùng tươi, thu hái quanh năm.

Tính chất và tác dụng: Trong hạt có các anthraquinon như chrysophanol, physcion, emodin, rhein và một số glucosid như aloe emodin monoglucosid, physcion diglucosid, chrysophanol diglucosid, obtusin, aurantioobtusin, chrysoobtusin. Còn có chất nhầy, chất protid, chất béo và flavonoit (kaempferol), các chất không phải anthraquinon, rubrofumarin, nor-rubrofumarin, fubrofumarin 6-gientibosid, toralacton. Khi rang lên, antraglyozit bay đi, chất béo và protit cho một mùi thơm như cà phê rang. Antraglycozit có tác dụng tăng sự co bóp của ruột làm cho sự tiêu hóa được dễ dàng, đại tiện cũng dễ, phân mềm mà lỏng, không gây đau bụng. Còn có tác dụng diệt khuẩn, trị bệnh ngoài da.

Hạt Muồng ngủ để tươi có vị ngọt, đắng, mặn, hơi hàn có tác dụng thanh can hoả, trừ phong nhiệt, ích thận.

Công dụng: thường dùng trị: 1. Viêm kết mạc cấp, loét giác mạc, quáng gà, bệnh tăng nhãn áp (glaucoma); 2. Huyết áp cao; 3. Viêm gan, xơ gan cổ trướng; 4. Táo bón thường xuyên; 6. Trẻ em hấp thu kém và suy dinh dưỡng. Lá tươi dùng trị côn trùng đốt, rắn cắn, mụn nhọt, hắc lào.

Cách dùng: Dùng 10-15g hạt sao nhỏ lửa đến khi có mùi thơm, lấy ra để nguội, sắc nước uống. Thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Lá tươi giã nát lấy nước uống, bã đắp.

Ðơn thuốc:

1. Huyết áp cao: Hạt Muồng ngủ, cúc hoa trắng mỗi thứ 10g, hạt Quan âm và Cỏ tháp bút (Mộc tặc), mỗi thứ 5g sắc uống.

Khai thác sử dụng và bảo vệ tại An Giang: Hiện có nhiều trong thiên nhiên.

Thsỹ. Bành Lê Quốc An. Sưu tầm và biên soạn.

Nguồn: Cây thuốc An Giang, Võ Văn Chi, UBKH-KT, 1991, tr 384.