Ngày 05/08/2020

Mô tả

Mọc thành bụi, cây đực cây cái riêng biệt, có hai bộ phận chính: thân khí sinh và thân ngầm.

Thân khí sinh gồm nhiều thân mọc thành cum từ thân ngầm, mỗi thân có thể vươn dài 30m hoặc hơn, đường kính 5-8mm, lóng dài 20cm hoặc hơn, không phan nhánh leo bám lên thân các cây gỗ khác nhờ có các tay mây nằm đối diện với nách lá. Toàn bộ thân được bao bọc trong các bẹ lá có màu xanh lá cây, mặt ngoài bẹ lá có gai dẹt hình tam giác nhọn.

Lá kể cả bẹ dài chừng 80cm, cuống lá dài 12-15cm cũng có gai hình tam giác mọc rải rác. Lá xẻ thuỳ sâu vào tới gân chính, các thuỳ mọc cụm 3-4 chiếc một, đỉnh lá các thuỳ xếp hình quạt. Thuỳ lá hình mũi mác dài 15cm, có 3-5 gân nổi rõ chạy từ cuống đến đỉnh lá, mép có lông cứng rải rác lên tới đỉnh thì chụm lại thành chùm gai.

Tay mây hình sợi, mảnh, màu xanh lục dài khoảng 1m, trên các tay mây có những vuốt mang từ 2-4 gai mập.

Hoa mọc thành cụm là một bông mo, mọc từ nách lá dài 0.8-1m có dạng đặc biệt, đó cũng là những tay mây ở phía ngọn. Mỗi cụm hoa có 4-7 nhánh, mỗi nhánh lại có rất nhiều gié dài 3-4cm, gồm những chùm 3-13 hoa nhỏ, màu vàng có hương thơm.

Quả hình cầu to 7-10mm, chóp có mỏ nhọn, vỏ quả có 21-23 hàng vành nhỏ màu trắng ngà, rất bóng. Mỗi quả có một hạt hình cầu to 5-7mm trên mặt có nhiều lỗ nhỏ li ti, phôi nhăn nheo. Cây mầm có lá chẻ đôi với 6 lá chét màu xanh thẫm. Mỗi kg quả có khoảng 5000 quả.

Mùa hoa tháng 5-6, mùa quả chín vào tháng 4-5 năm sau. Sau trồng 4-5 năm cây bắt đầu ra hoa kết trái.

Thân ngầm nằm sâu trong đất, cứng như sừng, có màu đen.

Phân bố và sinh thái

Vùng phân bố lớn nhất là miền Nam Trung Quốc, ở Việt Nam, Mây nếp có mặt ở nhiều tỉnh miền Bắc kéo dài vào tới Quảng Trị, Thừa Thiên. Vùng Bảy núi tỉnh An Giang có phân bố.

Mọc tự nhiên trong các rừng thứ sinh lá rộng thường xanh đã qua khai thác có độ tàn che 0.3-0.4, đến độ cao 800m so với mực nước biển, nhiều nhất ở độ cao 200-500m.

Thích hợp với vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, nhiệt độ không khí từ 20-30⁰C, luợng mưa trung bình 1500-2500mm, độ ẩm không khí cao, không bị sương giá và ngập úng dài ngày.

Ưa đất sâu, ẩm, tốt, giàu mùn, thoát nước, pH: 4.5-6, ở các khe suối, thung lũng, chân sườn đồi ít dốc.

Cay trung tính nhưng thiên về ưa sáng lúc trưởng thành, thích hợp độ tàn che 0.4-0.5. Dưới bóng râm mạnh hay nơi lộ ánh sáng quá nhiều sinh trưởng kém, đặc biệt cây con mới trồng dễ bị chết. Khi cây 4-5 tuổi cần ánh sáng nhiều hơn nên phải mở tán.

Có khả năng đẻ nhánh rất mạnh nhưng cũng có khả năng tái sinh tự nhiên bằng hạt rất tốt, hạt giống nhiều nên chủ yếu được gây trồng bằng cây con.

Giá trị

Sản phẩm chính là thân cây có độ bền, độ dẻo và lực chịu kéo tốt, cấu tạo đồng đều, mặt ngoài có màu trắng ngà, bóng rất đẹp. Lại dễ uốn và dễ kết hợp với kim loại và vật liệu khác như gỗ, da, nhựa để làm bàn ghế, đồ dùng đồ mỹ nghệ cao cấp. Cũng dễ chẻ để đan lát làm lạt buộc,… Do vậy Mây nếp là một trong những loại nguyên liệu mây tre làm hàng thủ công mỹ nghệ, đan lát, chế tạo bàn ghế cao cấp có giá trị xuất khẩu và tiêu thụ trong nước rất lớn.

Quả chín ăn được, cây có nhiều gai thường cũng được trồng làm hàng rào bảo vệ quanh vườn nhà trong các thôn xóm,…

Tình trạng bảo tồn tại An Giang

Tình trạng rất nguy cấp. Cấp CR. Phạm vi các quần thể thu hẹp nhiều lần. Chỉ còn những cá thể. Khuyến khích bảo vệ và bảo tồn để phát triển nguồn gen và nguồn nguyên liệu phục vụ phát triển ngành tiểu thủ công nghiệp.

ThS. Bành Lê Quốc An, Sưu tầm

Nguồn ảnh: Hoàng Văn Sâm