Tên việt nam: Bình vôi
Tên khoa học: Stephania rotunda Lour
Tên đồng nghĩa: Củ một, Dây mối trơn.
Địa danh: Chưa xác định
Cấp bậc sinh giới
Ngành: Thực vật
Bộ: Ranunculales (tên khoa học là Ranunculales)
Họ: Tiết dê (tên khoa học là Menispermaceae)
Chi: Củ (tên khoa học là Stephania Lour.)
Thuộc: Quí hiếm & đặc hữu
Tình trạng bảo tồn: Tuyệt chủng (EX)
Công dụng: An thần, Gây ngủ
Độ cao: >20m
Đặc điểm nhận dạng:
Mô tả: Thân hóa gỗ, leo quấn, màu đo đỏ, dài 2-5m, hình trụ nhẵn, không có gai.
Rễ củ nạc, tròn, sù sì, màu hung hung với rễ con dạng sọi. Lá hình khiên, tròn hay trái xoan, chóp có khi hơi nhọn tù, với mép thường lượn sóng tai bèo, rất nhẵn, mọc so le, có cuống, rất biến đổi về hỉnh dạng, dày 5-11cm, rộng 3-11cm, gân 9-11 tỏa tia về mọi phía, cuống lá dài 5-15cm, đính cách mép l-3cm. Cụm hoa tán kép, có cuống, tán nhỏ thưa, có cuống hoa rõ ; hoa vàng vàng.
Mùa hoa quả: Tháng 2 - 6.
Bộ phận dùng: Củ.
Phân bố, sinh thái: Cây của Đông dương và Ấn Độ, mọc hoang, gặp nhiều ở các triền núi của núi Dài, núi Tô, núi cấm, có củ tới trên 20kg ; cũng thường gặp ở các khe đá và dưới vực. Có thể thu hoạch củ quanh năm, đem về cạo bỏ vỏ đen, thái mỏng, phơi khô.
Tính chất vả tác dụng: Củ chứa ancaloit là rotundin (hyndarin), còn có tinh bột, đường khử oxy, axit malic, men oxydaza. Rotundin rất ít độc, có tác dụng trấn kinh rõ rệt, tác dụng điều hòa đối với tim và bỗ tim nhẹ, tác dụng điều hòa hô hấp, an thần gây ngủ, chống co quắp, hạ huyết áp.
Trong Y học cổ truyền, người ta xem bình vôi có vi đắng, hơi ngọt, tính mát, có tác dụng an thần, dưỡng huyết.
Công dụng: Thường dược dùng làm thuốc gây ngủ và an thần, chữa sốt nóng, nhức dầu, dau dạ dày (thuộc nhiệt), ho nhiều đòm, hen suyễn, khó thở. Phối họp với các vị thuốc khác dể trị ho lao, sốt rét, kiết ly, ngoài da ngứa lở, mụn nhọt. Rotundin dùng chữa mất ngủ, làm thuốc bổ sức cho người lao lực, chữa đau tìm, trị hen suyễn, đau dạ dày, lỵ amip, sốt nóng. Phụ nữ sinh đẻ uống đề lọc máu.
Ngày dùng 3-5g dạng bột hoặc dạng rượu thuốc. Có thể dùng rotundin clohydrat dưới dạng thuốc bột, thuốc viên.
Tình trạng khai thác và bảo vệ tại An Giang: Bình vôi có mọc trong tự nhiên hoang dã trên các núi trong tỉnh An Giang, nhưng nhiều nhất là núi Cấm, núi Dài và Côtô. Nhưng ngày nay do khai thác tận diệt nên không còn trong thiên nhiên. Hiện tại mới bắt đầu gây trồng từ nguồn vốn bảo tồn của Chi cục Kiểm lâm từ năm 2015.
Bành Lê Quốc An.
Sưu tầm và biên soạn từ nguồn: Cây thuốc An Giang, Võ Văn Chi, UBKH và KT An Giang, 1991, tr.398;